<chapter id="a11y"> <chapterinfo> <authorgroup> <author ><firstname >Gary</firstname > <surname >Cramblitt</surname > </author> <othercredit role="translator" ><firstname >Natalie</firstname > <surname >Koning</surname ><affiliation ><address > <email >nat@switch.demon.nl</email ></address ></affiliation > <contrib >Vertaler</contrib ></othercredit > </authorgroup> </chapterinfo> <title >Voor gebruikers met een handicap</title> <para >In dit hoofdstuk van de documentatie worden de functies beschreven die &kword; toegankelijk maken voor gebruikers met een handicap. Sommige van deze functies zijn van toepassing op heel &kde; en worden ingesteld in <ulink url="help:kcontrol" >&kcontrolcenter;</ulink >. Sommige zijn van toepassing op alle &koffice;-componenten, en sommige zijn specifiek voor &kword;.</para> <sect1 id="a11y-install"> <title >De <command >tdeaccessibility</command >-module installeren</title> <indexterm ><primary >tdeaccessibility</primary ></indexterm> <para >Het merendeel van de functies die in dit hoofdstuk beschreven worden, komen beschikbaar wanneer de <command >tdeaccessibility</command >-module geïnstalleerd wordt. De <command >tdeaccessibility</command >-module maakt deel uit van het &kde;-project <ulink url="http://www.kde.org" >http://www.kde.org</ulink >. Het <command >tdeaccessibility</command >-pakket is verkrijgbaar op &kde-ftp;, de ftp-site van het &kde;-project. </para> <para >Veel distributies bieden voorgecompileerde binaire pakketten op hun ftp-site aan. Kijk op de website van uw distributie voor meer informatie.</para> <para >U kunt meer informatie over &kde;-accessibility vinden op <ulink url="http://accessibility.kde.org/" >http://accessibility.kde.org/</ulink >. </para> </sect1> <sect1 id="a11y-sight"> <title >Visuele handicaps</title> <indexterm ><primary >Visuele handicaps</primary ></indexterm> <note ><para >&kword;is niet bruikbaar voor blinden. Hopelijk komt er een algemene schermlezer voor blinden beschikbaar in toekomstige versies van &kde;. </para ></note> <sect2 id="a11y-theming"> <title >Thema's</title> <indexterm ><primary >Thema's</primary ></indexterm> <para >Voor gebruikers met minder zicht of met een lichtallergie zijn er verscheidene functies beschikbaar in het &kcontrolcenter;, <menuchoice ><guimenu >Uiterlijk & Thema's</guimenu ><guimenuitem >Themabeheer</guimenuitem ></menuchoice >, zoals kleurschema's met een groter contrast. Als u allergisch voor licht bent, zijn de thema's <guilabel >HighContrastDark</guilabel > of <guilabel >HighContrastLight</guilabel > misschien nuttig. Als u moeite hebt met het lezen van kleine letters of het onderscheiden van kleine pictogrammen, gebruik dan <guilabel >HighContrastDark-big</guilabel > of <guilabel >HighContrastLight-big</guilabel >, deze thema's maken de tekst, de knoppen en de pictogrammen groter. In hetzelfde dialoogvenster kunt u ook de achtergrond, de kleuren, het lettertype en de pictogrammen aanpassen. Er is ook een verzameling monochrome pictogrammen beschikbaar. </para> <tip ><para >Als u één van de <guilabel >Big</guilabel >-thema's kiest, kan het gebeuren dat sommige vensters te groot voor uw monitorscherm zijn. De aanschaf van een grotere monitor kan dit verhelpen. U kunt de delen van het venster die niet zichtbaar zijn naar het zichtbare gebied verplaatsen door de &Alt;-toets ingedrukt te houden terwijl u het venster met de &LMB; versleept. Als u moeite hebt met het werken met de muis, kunt u op <keycombo action="simul" >&Alt;<keycap >F3</keycap ></keycombo > drukken en in het systeemmenu <menuchoice ><guimenuitem >Verplaatsen</guimenuitem ></menuchoice > kiezen. Verplaats de vensters met de pijltoetsen en druk op &Esc; als het venster op de gewenste plaats staat. </para ></tip> </sect2> <sect2 id="a11y-kmagnifier"> <title >&kmagnifier;</title> <indexterm ><primary >vergrootglas</primary ></indexterm> <para >De <command >tdeaccessibility</command >-module bevat een toepassing om (gedeelten van) het scherm te vergroten: <ulink url="help:kmag" >&kmagnifier;</ulink >. Als deze toepassing geïnstalleerd is, kunt u deze opstarten via <menuchoice ><guimenu >K-Menu</guimenu ><guimenuitem >Hulpmiddelen</guimenuitem > <guimenuitem >Vergrootglas</guimenuitem ></menuchoice >. </para> </sect2> <sect2 id="a11y-tts"> <title >Tekst-naar-Spraak</title> <indexterm ><primary >Tekst-naar-Spraak</primary ></indexterm> <indexterm ><primary >TNS</primary ></indexterm> <para >De <command >tdeaccessibility</command >-module bevat een Tekst-naar-Spraak-component, KTTS. Als KTTS geïnstalleerd is, kunt u &kword; instellen om de tekst onder de muiswijzer of de tekst van elk beeldelement dat de focus krijgt uit te spreken. Voordat u deze functie kunt gebruiken, moet u KTTS instellen. Zie <ulink url="help:kttsd" >Het handboek van KTTS</ulink > voor details. Om de TNS-functie in &kword; in te schakelen, kiest u het menu <menuchoice ><guimenu >Instellingen</guimenu > <guimenuitem >&kword; instellen...</guimenuitem ></menuchoice >. Er verschijnt een dialoogvenster. Klik op <guibutton >TNS</guibutton > om de volgende instellingen te wijzigen:</para> <screenshot> <mediaobject> <imageobject ><imagedata fileref="tts.png" format="PNG"/></imageobject> </mediaobject> </screenshot> <variablelist> <varlistentry> <term ><guilabel >Beeldelement onder muiswijzer uitspreken</guilabel ></term> <listitem ><para >Als deze optie ingeschakeld is, spreekt &kword; de tekst op een beeldelement uit zodra de muiswijzer zich op het element bevindt.</para> </listitem> </varlistentry> <varlistentry> <term ><guilabel >Beeldelement met focus uitspreken</guilabel ></term> <listitem ><para >Als deze optie ingeschakeld is, spreekt &kword; de tekst op een beeldelement uit zodra het de focus krijgt.</para> </listitem> </varlistentry> <varlistentry> <term ><guilabel >Tekstballonnen uitspreken</guilabel ></term> <listitem ><para >Als deze optie ingeschakeld is, spreekt &kword;, naast de tekst op het beeldelement, ook de tekst van de tekstballonnen uit.</para> </listitem> </varlistentry> <varlistentry> <term ><guilabel >Wat is dit?-tekst uitspreken</guilabel ></term> <listitem ><para >Als deze optie ingeschakeld is, spreekt &kword;, naast de tekst op het beeldelement, ook de tekst van de Wat is dit?-tekst uit.</para> </listitem> </varlistentry> <varlistentry> <term ><guilabel >Zeg of dit uitgeschakeld is</guilabel ></term> <listitem ><para >Als deze optie ingeschakeld is, zegt &kword; "uitgeschakeld" als het beeldelement niet beschikbaar is.</para> </listitem> </varlistentry> <varlistentry> <term ><guilabel >Keuzetoetsen uitspreken</guilabel ></term> <listitem ><para >Als deze optie ingeschakeld is, spreekt &kword;, naast de tekst op het beeldelement, ook de bijbehorende keuzetoets uit. Keuzetoetsen zijn de onderstreepte letters in het beeldelement. In het hoofdmenu (menu "Bestand") bijvoorbeeld, is in het item <menuchoice ><guimenuitem >Afsluiten</guimenuitem ></menuchoice > de "f" onderstreept. U kunt dit menu-item kiezen door op <keycap >F</keycap > te drukken. Om de keuzetoets te laten uitspreken, markeert u deze optie en vult u het woord dat aan de keuzetoets moet voorafgaan in het tekstvak <guilabel >Voorafgegaan door het woord</guilabel > in. In het voorbeeld hierboven spreekt &kword; de tekst "Keuzetoets F" uit.</para> </listitem> </varlistentry> <varlistentry> <term ><guilabel >Opvraaginterval</guilabel ></term> <listitem ><para >Deze optie bepaalt hoe vaak &kword; controleert of het beeldelement onder de muiswijzer veranderd is en of er een ander beeldelement de focus heeft gekregen. In het algemeen hoeft u de standaardinstelling niet te wijzigen.</para> </listitem> </varlistentry> </variablelist> <note ><para >Als de optie <guibutton >TNS</guibutton > niet in dit dialoogvenster beschikbaar is, is de KTTS-component niet op uw systeem geïnstalleerd. </para ></note> <note ><para >Niet alle beeldelementen worden uitgesproken, de items op de hoofdmenubalk worden bijvoorbeeld niet uitgesproken. De tekst van het &kword;-document wordt ook niet uitgesproken, maar in <xref linkend="doc-structure"/> kunt u een methode vinden om het document uit te laten spreken. </para ></note> </sect2> </sect1> <sect1 id="a11y-motor"> <title >Motorische handicaps en werken zonder muis</title> <indexterm ><primary >Motorische handicaps</primary ></indexterm> <indexterm ><primary >Werken zonder muis</primary ></indexterm> <sect2 id="a11y-kmousetool"> <title >KMouseTool</title> <para >Als u een muis kunt bedienen, maar moeite hebt met het klikken, kan de toepassing <ulink url="help:kmousetool" >KMouseTool</ulink > nuttig zijn. U kunt deze toepassing starten via <menuchoice ><guimenu >K-Menu</guimenu ><guimenuitem >Hulpmiddelen</guimenuitem > <guimenuitem >KMouseTool</guimenuitem ></menuchoice >. </para> </sect2> <sect2 id="a11y-kbd-xaccess"> <title >Mogelijkheden van "XAccess"</title> <indexterm ><primary >XAccess</primary ></indexterm> <indexterm ><primary >Plakkende toetsen</primary ></indexterm> <indexterm ><primary >Langzame toetsen</primary ></indexterm> <indexterm ><primary >Stuiterende toetsen</primary ></indexterm> <para >Het &kcontrolcenter; biedt verscheidene toetsenbordfuncties die samen "XAccess" genoemd worden. Hierbij inbegrepen zijn:</para> <variablelist> <varlistentry> <term ><guilabel >Plakkende toetsen</guilabel ></term> <listitem ><para >Deze functie maakt het mogelijk om meta-toetsen zoals &Alt;, &Ctrl;, en &Shift; te gebruiken zonder de toetsen ingedrukt te moeten houden. Dit is nuttig wanneer u het toetsenbord met één vinger of met één hand moet gebruiken. Als "Plakkende toetsen" ingeschakeld is, drukt u op een &Alt;-, &Ctrl;-, of &Shift;-toets en laat u deze weer los, daarna drukt u op een andere toets. Het resultaat is hetzelfde als wanneer beide toetsen tegelijk ingedrukt worden. Druk nogmaals op de &Alt;-, &Ctrl;-, of &Shift;-toets on de plakkende toets uit te schakelen. U kunt deze functie activeren via <menuchoice ><guimenu >K-Menu</guimenu > <guimenuitem >&kcontrolcenter;</guimenuitem > <guimenuitem >Regio & toegankelijkheid</guimenuitem > <guimenuitem >Toegankelijkheid</guimenuitem > <guimenuitem >Modificatietoetsen</guimenuitem ></menuchoice >.</para> </listitem> </varlistentry> <varlistentry> <term >Langzame toetsen</term> <listitem ><para >Deze functie is nuttig als u last hebt van trillende handen of als u moeite hebt met het indrukken van de juiste toets. Deze functie voorkomt onbedoelde toetsaanslagen omdat een toets gedurende een bepaalde tijd ingedrukt moet zijn voordat de toets geaccepteerd wordt. U kunt deze functie activeren via <menuchoice ><guimenu >K-Menu</guimenu > <guimenuitem >&kcontrolcenter;</guimenuitem > <guimenuitem >Regio & toegankelijkheid</guimenuitem ><guimenuitem >Toegankelijkheid</guimenuitem > <guimenuitem >Toetsenbordfilters</guimenuitem ></menuchoice >.</para> </listitem> </varlistentry> <varlistentry> <term >Stuiterende toetsen</term> <listitem ><para >Deze functie is ook nuttig als u trillende handen hebt. Onbedoelde herhaalde toetsaanslagen worden voorkomen doordat gedurende een bepaalde tijd andere toetsaanslagen niet geaccepteerd worden. U kunt deze functie activeren via <menuchoice ><guimenu >K-Menu</guimenu ><guimenuitem >&kcontrolcenter;</guimenuitem > <guimenuitem >Regio & toegankelijkheid</guimenuitem > <guimenuitem >Toegankelijkheid</guimenuitem ><guimenuitem >Toetsenbordfilters</guimenuitem ></menuchoice >.</para> </listitem> </varlistentry> </variablelist> </sect2> <sect2 id="a11y-mouse-emulation"> <title >Muisemulatie</title> <indexterm ><primary >Muisemulatie</primary ></indexterm> <para >Met behulp van "Muisemulatie" kunt u de muiswijzer verplaatsen en klikken door het toetsenbord te gebruiken. Druk op <keycombo >&Alt;<keycap >F12</keycap ></keycombo > om deze functie te activeren. Gebruik de pijltoetsen om de muiswijzer naar de gewenste positie te verplaatsen en druk op de <keycap >spatiebalk</keycap > om te "klikken". Helaas kunt u "Muisemulatie" nog niet gebruiken om met de &RMB; te klikken of om de muis te verslepen. </para> </sect2> <sect2 id="a11y-mouse-navigation"> <title >Muisnavigatie</title> <indexterm ><primary >Muisnavigatie</primary ></indexterm> <para >Met behulp van deze functie kunt u de muis emuleren door het numerieke toetsenblok van het toetsenbord te gebruiken. U kunt deze functie activeren via <menuchoice ><guimenu >K-Menu</guimenu > <guimenuitem >&kcontrolcenter;</guimenuitem > <guimenuitem >Randapparaten</guimenuitem > <guimenuitem >Muis</guimenuitem > <guimenuitem >Muisnavigatie</guimenuitem ></menuchoice >. Markeer het keuzevakje <guilabel >Muis met toetsenbord verplaatsen (met num. blok)</guilabel >. Wanneer u dit gedaan hebt, komen de andere opties beschikbaar en kunt u deze desgewenst verder aanpassen. De toetsen op het numerieke toetsenblok verplaatsen de muiswijzer in de richting die u zou verwachten. U kunt de muiswijzer zowel diagonaal als horizontaal en verticaal verplaatsen. De <keycap >5</keycap > emuleert een klik met de &LMB;. U kunt de knop die geëmuleeerd wordt wijzigen door op één van de volgende toetsen te drukken: <keycap >/</keycap > (emuleert de &LMB;), <keycap >*</keycap > (de middelste muisknop) en <keycap >-</keycap > (de &RMB;). De <keycap >+</keycap > emuleert een dubbelklik met de geselecteerde muisknop. U kunt de <keycap >0</keycap > gebruiken om de geselecteerde muisknop ingedrukt te houden (om gemakkelijk te kunnen slepen), en daarna de <keycap >.</keycap > om de muisknop weer los te laten. </para> <screenshot> <mediaobject> <imageobject ><imagedata fileref="mousenav.png" format="PNG"/></imageobject> </mediaobject> </screenshot> </sect2> <sect2 id="a11y-motor-shortcuts"> <title >Sneltoetsen</title> <para >&kword; heeft een aantal sneltoetsen die nuttig kunnen zijn voor mensen die de muis niet kunnen bedienen. Zie <xref linkend="keys"/> voor details. Bovendien kunnen de volgende tips nuttig zijn: </para> <orderedlist> <listitem ><para >Verscheidene functies die in het documentpaneel alleen met de muis uitgevoerd kunnen worden, kunnen in het paneel <guilabel >Documentstructuur</guilabel > met het toetsenbord worden uitgevoerd. Zie <xref linkend="doc-structure"/>. U kunt van het document naar <guilabel >Documentstructuur</guilabel > overschakelen door op <keycombo action="simul" > &Alt;<keycap >1</keycap ></keycombo > te drukken. U kunt terugschakelen naar het document door op <keycombo action="simul" >&Alt;<keycap >2</keycap ></keycombo > te drukken. </para ></listitem> <listitem ><para >Gebruik de <keycap >Menu</keycap >-toets om het contextmenu te openen. Op de meeste toetsenborden bevindt de <keycap >Menu</keycap >-toets zich aan de rechterkant tussen de <keycap >&Windows;</keycap >-toets en de &Ctrl;-toets in. Er staat een afbeelding van een menu op. </para ></listitem> <listitem ><para >Wanneer u een nieuw frame in het document invoegt, kunt u het frame direct op de positie van de tekstcursor plaatsen in plaats van het met de muis te verplaatsen. Druk op <keycap >&Enter;</keycap > wanneer het draadkruis verschijnt. U kunt de grootte van het nieuwe frame veranderen door de getallen in het dialoogvenster <guilabel >Tekstframes met elkaar verbinden</guilabel > te wijzigen. Zie <xref linkend="add-text-frame"/> voor details. </para ></listitem> <listitem ><para >Om de eigenschappen van een frame te wijzigen of om een frame te verwijderen moet u het eerst selecteren. Om dit zonder muis te doen, plaatst u de tekstcursor ergens in het frame en kies dan <menuchoice ><guimenu >Bewerken</guimenu > <guimenuitem >Frame selecteren</guimenuitem ></menuchoice > op de menubalk. Een andere methode is: druk op <keycombo action="simul" >&Alt;<keycap >1</keycap ></keycombo > om de focus naar de <guilabel >Documentstructuur</guilabel > te verplaatsen, scroll naar het gewenste frame, druk op de <keycap >Menu</keycap >-toets om het contextmenu te openen en kies <menuchoice ><guimenuitem >Eigenschappen</guimenuitem ></menuchoice > of <menuchoice ><guimenuitem >Frame verwijderen</guimenuitem ></menuchoice >. </para ></listitem> <listitem ><para >In het document kunt u de pijltoetsen niet gebruiken om de tekstcursor in een frame te plaatsen. Om de tekstcursor in het frame te plaatsen drukt u op <keycombo action="simul" >&Alt;<keycap >1</keycap ></keycombo > om de focus naar de <guilabel >Documentstructuur</guilabel > te verplaatsen, scroll dan naar het gewenste frame, druk op de <keycap >Menu</keycap >-toets om het contextmenu te openen en kies <menuchoice ><guimenuitem >Tekst bewerken</guimenuitem ></menuchoice > </para ></listitem> </orderedlist> </sect2> <sect2 id="a11y-motor-panel-sizing"> <title >De grootte van panelen wijzigen</title> <para >U kunt de balk tussen de <guilabel >Documentstructuur</guilabel > en het document verplaatsen door op <keycap >F8</keycap > te drukken. Er verschijnt een pictogram op de balk. Gebruik de pijltoetsen om de balk naar links of rechts te verplaatsen. Druk nogmaals op <keycap >F8</keycap > of op &Esc; wanneer u tevreden over de positie bent. </para> </sect2> <sect2 id="a11y-motor-moving-focus"> <title >Beeldelementen de focus geven</title> <para >Gewoonlijk kunt u in elke toepassing 	 en <keycombo action="simul" >&Shift;	</keycombo > gebruiken om de focus van het ene beeldelement naar het andere te verplaatsen. Wanneer u in &kword; op de 	 drukt, wordt de focus niet verplaatst, maar wordt er een tabstop in het document ingevoegd. U kunt elk beeldelement de focus geven door op <keycombo action="simul" >&Alt;<keycap >F8</keycap ></keycombo > te drukken. Er wordt een vierkantje met een letter erin op elk beeldelement, dat de focus kan krijgen, geplaatst. </para> <screenshot> <mediaobject> <imageobject ><imagedata fileref="kbd-focus-ext.png" format="PNG"/></imageobject> </mediaobject> </screenshot> <para >Druk op een lettertoets om de focus naar het overeenkomstige beeldelement te verplaatsen. Druk nogmaals op <keycombo action="simul" >&Alt;<keycap >F8</keycap ></keycombo > of op &Esc; wanneer u de focus niet meer wilt verplaatsen. </para> </sect2> </sect1 > </chapter>